Nkuko byatangtajwe na Minisitiri Jean Damascene Bizimana, tariki 23 Ukwakira 2025 â€" Umunsi utazibagirana mu mateka y'ubutabera ku byaha bya Jenoside, ubwo Urukiko rw'Ubujurire (Cour d'Assises) i Paris rwasubiyemo urubanza rwa Dr. Sosthène Munyemana, rukamuhamya ibyaha bya Jenoside. Icyemezo cyo kumuhanisha igifungo cy'imyaka 24 cyari cyaramaze gufatwa mu rukiko rwa mbere, none urubanza rwo ku rwego rwa nyuma rwashyize iherezo ku giture cy'ivangura n'impuhwe.
Dr. Munyemana, wari wahungiye mu mahanga kuva mu 1994, yari amaze imyaka 29 aburana atahiriwe; ariko guhera ubu ntakiri umwere â€" urukiko rumuhamya uruhare rugaragara mu bikorwa by'ubwicanyi byabereye mu Mujyi wa Butare, by'umwihariko mu bitaro bya Kaminuza (CHUB) no mu murenge wa Tumba aho abagore, abana n'abandi bantu bibasiwe baguye ku mabanga. Uruhamya rwahuje ibimenyetso byavuye mu butabera bw'u Rwanda (Gacaca) n'ibimenyetso byakusanyijwe mu mahanga.
Abasesenguzi n'abari mu rukiko batangaje ko iki cyemezo gifite amasomo akomeye:
- Kugaragaza ko ibyaha bya Jenoside n'ibyibasiye inyokomuntu bikurikiranwa ku rwego mpuzamahanga, kandi guhungira mu mahanga atabonekera ubuhungiro;
- Kwica agaciro k'ibinyoma n'inyandiko zishingiye ku mvugo za politiki avugwa n'abaregwa n'ababavuganira, aho urukiko rwahisemo kwita ku bimenyetso n'abatangabuhamya;
- Gushima uruhare rw'inzego n'imiryango yabashije gukurikirana iki kibazo kugeza ku butabera, harimo n'imitwe y'abahanga n'abatunganya dosiye z'ubutabera mu Bufaransa.
Mu bisobanuro byatanzwe hagaragajwe ko uru rubanza rusezeranya ubutabera ku bakorewe Jenoside barokotse i Cyarwa, Tumba n'ahandi mu Mujyi wa Butare. Urukiko rwanenze kandi imyitwarire y'abavoka bamwe yabaye nk'iyikora mu kurengera ababikoze, aho gusubiza amaso ku byaha by'umuntu ku giti cye no kuburana ku bimenyetso. Abacamanza basobanuye ko ubutabera butakakwiriye guhinduka uburyo bwo gukinisha politiki.
Iki gihano cyanashimangiye kandi agaciro k'ibi byemezo byatanzwe n'inkiko za Gacaca mu Rwanda; urubanza rwa Gacaca rwa Ngoma â€" Butare-Ville rwari rwarahamije uruhare rwa Dr. Munyemana ku itegurwa n'ikorwa rya Jenoside, rukanamukatira adahari igifungo cya burundu, ibyemezo byavuzwe muri Paris bikaba bisubiyemo ko hari ukuri kwatanzwe n'abatangabuhamya n'inzego z'u Rwanda.
Abasesenguzi kandi berekanye urutonde rw'abandi bajenosideri bahamijwe ibyaha cyangwa bagihanirwa mu Bufaransa, birimo amazina nka Pascal Simbikangwa, Tito Barahira, Octavien Ngenzi, Laurent Bucyibaruta, Claude Muhayimana, Hategekimana Philippe na Dr. Rwamucyo Eugène â€" ibyo bigaragaza ko ubutabera bwageze ku bantu benshi bari bahunze, ndetse ko ubuhunzi butabuza gukurikiranwa.
Minisitiri Jean Damascène Bizimana, mu butumwa yashyize kuri Twitter ku wa 23 Ukwakira 2025, yagaragaje ko iki ari icyemezo gikomeye ku bayobozi b'ubutabera, ku bacitse ku icumu no ku gihugu muri rusange:
'Ni isomo rikomeye ku bujura bwo kwihisha inyuma y'imvugo za politiki; ubutabera buzakomeze gushakira ukuri aho ari ho hose.'
Yongeyeho ko iki gihano ari ubutumwa bukomeye ku bantu bose bakoresha imbuga nkoranyambaga n'ubundi buryo mu guhakana cyangwa gushyigikira Jenoside n'ivangura.
Inkuru y'ibi byabaye kandi ishimangira ubutumwa bw'Abanyarwanda bagira bati: 'U Rwanda urusasira imigozi rukayiguhambiriza' na 'Agakambye ugatega u Rwanda' â€" amagambo atanga isomo ry'uko ibyaha bigirira igihugu n'abagikoze bihindurira inyuma.
Mu gusoza, iki cyemezo kigaragaza intambwe y'ubutabera ku rwego rw'isi mu guhashya impuhwe n'ubwicanyi, kandi kinahumuriza abacitse ku icumu ko ubutabera bushobora kubageraho n'ubwo byatwara igihe. Guverinoma n'abayobozi b'igihugu basabwe gukomeza kubungabunga amateka no guha urubyiruko amasomo yo kubaka ubumwe n'amahoro, kugira ngo ibyabaye bitazongera kubaho.
Harabaye ntihakabe.
